ALMAŠKI KRAJ - PODBARA

Almaška crkva iz Svetosavske uliceSvetosavska ulica u prošlosti se zvala i Licidarska a i Jazavčev sokak.

Iako Almaški kraj obuhvata više od Podbare, ovaj deo Novog Sada, pre svega zbog Almaške crkve, često se poistovećuje sa celim Almaškim krajem. Ovog puta pre svega o Podbari.

XVIII vek  -  Do osnivanja Novog Sada

Stanovnici sela Almaša, koje se nalazilo na močvarnom zemljištu negde između današnjeg Temerina, Nadalja, Siriga i Srbobrana, pre oko 300 godina rešili su da napuste svoja ognjišta i u potrazi za Lađarska ulica - najuža u Novom Saduboljim životom da se presele u obližnji Petrovaradinski šanac (današnji Novi Sad). Almašani su svoju pokretnu imovinu natovarili na volovske i konjske samare i seljačka kola i na krajnjoj periferiji Petrovaradinskog šanca, na Suvoj gredi, iza zadnjih kuća kod velike bare našli svoje utočište. Oni su tokom 1718. godine na tom području obrazovali svoje naselje, koje je zbog bare dobilo naziv Podbara, a po stanovnicima, odnosno doseljenicima, iz sela Almaša, Almaški kraj. U početku Podbara je bila siromašna, a njeni stanovnici stanovali su u skromnim kućama napravljenim od pruća, oblepljenim blatom i pokrivenim trskom. Žene su, zajedno sa decom, obrađivale zemlju, što su činili i muškarci za vreme mira u svojstvu slobodnih seljaka. Iz ovog se može zaključiti da su prvi Podbarci bili graničari – seljaci. Krajem četrdesetih i početkom pedesetih godina 18. veka, austrijska carica Marija Terezija (1740–1780) postepeno je počela da ukida vojne granice koje su formirane još posle Velikog bečkog rata (1683 – 1699). Vremenom je na red stigla i Podunavska vojna granica, u sklopu koje su bili, između ostalih, i svi graničari Petrovaradinskog šanca. Svesni činjenice da će vojna granica biti razvojačena (ukinuta), stanovnici Šanca podneli su zahtev Bečkom dvoru za dobijanje elibertacionog akta na osnovu kojeg je Petrovaradinski šanac kupio status slobodnog i kraljevskog grada 1. februara 1748. godine. Nakon toga, 1751. godine došlo je do ukidanja Podunavske vojne granice, što su mnogi graničari, kako oni sa Podbare tako i oni iz drugih krajeva, dočekali sa razočaranjem. Zbog toga Almašani – graničari, koji su ostali bez vojne granice (odnosno, bez svog vojničkog zanimanja), u određenom broju napuštaju Podbaru i grad Novi Sad i sele se u podunavska sela gde se u to doba osnovao „Šajkaški bataljon“ sa sedištem u Titelu. Međutim, bilo je i onih koji su se povukli sa oberkapetanom u Srem, u Stare Banovce. Ipak, veliki broj tadašnjih Podbaraca ostaje u Almaškom kraju baveći se u narednom periodu povrtarstvom, ratarstvom, stočarstvom i ribolovom.(Na slici u tekstu je Lađarska ulica slikana od ulice Zemljane ćuprije. To je danas najuža novosadska ulica.)

Almška ulicaAlmaška ulica je od retkih koje nisu menjale ime. Naravno, ime je imalo i nemačku i mađarsku varijantu.

Po osnivanju Novog Sada …
Po popisu stanovništva iz 1753. godine vidi se da su Podbarci koji su ostali da žive u Novom Sadu imali kuće i kućišta u Čenejskim sokacima i na zemljištu Helene Bogner. Pod Čenejskim sokacima podrazumevaju se današnje ulice; Gundulićeva, Jug Bogdanova i Patrijarha Čarnojevića, a za zemljište Helene Bogner nisu poznati podaci koje su to ulice danas, ali se zna da je to zemljište pripadalo kvartu u kome je bio Almaški kraj – Podbara. Na samom kraju 18. veka Podbarci su sagradili novu Almašku crkvu.

Ploča o izgradnji Almaške crkvePloča iznad glavnog - zapadnog ulaza u crkvu. Između ostalog piše da ... obšestvo slobodne kraljevske varoši pravoslavnog istočnog ispovedanja po odobrenju imperatora rimskog (austrijskog cara) Franciska (Franca, Franje) drugog završi hram 1797.

Ona je osvećena 1797. godine, i od tada je po volji i želji Podbaraca postala najveća pravoslavna crkva u gradu. Želja stanovnika Podbare i Almaškog kraja da imaju najveću crkvu potiče još od stava prvih Novosađana koji su se delili po kraju u kom žive. Naime, oni koji su živeli od tadašnjeg Dunavskog mosta prema Sabornoj crkvi i dalje prema Temerinskom putu bili su u centru grada i smatrali su sebe za gospodu, a Almašane i ostale za paore i nižu klasu. Želeći da svoju vrednost, odanost i ljubav prema Podbari i crkvi dokažu novosadskoj gospodi, onima koji su u to vreme već uveliko sagradili novu Sabornu, Nikolajevsku, Uspensku i Jovanovsku crkvu, Almašani su odlučili da sagrade najveću crkvu u gradu. Nova crkva građena je oko stare u kojoj se i dalje bogoslužilo, sve dok poslovi oko izgradnje nove crkve nisu završeni. Tek tada je stari hram srušen, materijal iznet, posle čega je nova Almaška crkva osvećena.

Ulica Matice srpske

Ulica Matice srpske ( a i Hanska ulica). Sačuvan je kućni broj koji je imao veći značaj nego što je to označavanje adrese stanovanja. To je bio svojevrstan JMBG 'glave porodice' po kome su se vodila i poreska zaduženja.

Ulica Matice sepske - kucni broj

 XIX vek …
Tokom 19. veka Podbara se razvija u duhu novog vremena, jer ceo grad doživljava svojevrsni napredak u mnogim sferama života. Nakon revolucionarnih dešavanja 1848/49. i praktično potpunog razaranja u bombardovanju sa Tvrđave 12. juna 1849. godine, Podbara je obnovljena i tih godina obuhvatala je područje od Dunavske ulice prema Dunavu i dalje prema današnjem kanalu, pa od Rajine šume (naspram strelišta, pored današnjeg puta za Zrenjanin) skoro do Širina (današnje brodske okretnice na Kanalu kod Industrijske zone Sever), zatim od mesta gde će biti napravljeno igralište FK „Slavija“ prema Temerinskoj ulici, sve do Pašićeve i njenog spajanja sa Dunavskom. Odlukom austrijskog dvora pored Novog Sada prokopan je kanal 1875. godine čime je isušena i tzv. „Bara četiri krajcare“. Naime, na potezu od Almaške crkve i ugla današnjih ulica Đorđa Rajkovića i Marka Miljanova pa prema današnjoj ulici Filipa Višnjića i dalje, nalazila se bara koju su još zatekli Almašani 1718. godine.

Pogled sa ugla ulica marka Miljanova i Rajkovićeve

Gornja slika ul.Milana Rakića  je načinjena sa ugla ulice Zemljane ćuprije, Marka Miljanova i Rajkovićeve, tj. mesta na kome se prostirala ''Bara četiri krajcare''. Dole je ulica Zemljane ćuprije.

Ulica Zemljane ćuprije

Ime „Bara četiri krajcara“ nastalo je zbog obaveze da je svaki vlasnik čamca koji je ulazio u grad preko bare morao da plati četiri krajcara. Tada je postojala i zemljana ćuprija i tzv. „zlatna greda“ na mestu današnjih ulica koje nose ta imena. Posle 1875. godine, taj do juče močvarni deo Podbare pretvoren je u pašnjake, a kasnije je na tom mestu počela da se stvara prva industrijska zona u Novom Sadu. Tada se do Podbare najlakše stizalo ulicom Zlatne grede, pa preko ulice Zemljane ćuprije prelazilo se u ulicu Save Vukovića (Crnog petla sokak), iz koje se moglo ući u ulicu Bele njive i izbiti na Temerinsku ulicu (Carski drum) u kojoj su poslednje kuće s desne strane bile u današnjoj ulici Patrijarha Čarnojevića (Srpski sokak).  

Ulica Patrijarha Čarnojevića

Ulica Patrijarha Čarnojevića do ugla sa Temerinskom

Pored ovih ulica tada su postojale i Almaška ulica (Almaški sokak), Baranjska ulica (Mišji sokak), Gundulićeva ulica (Čenejski sokak), Jug Bogdanova ulica (Rivički sokak), ulica Marka Nešića (Bara sokak), ulica Milana Rakića (Fabrički sokak), ulica Petra Kočića (Medeni sokak), Pećka ulica (Mesečev sokak), Svetosavska ulica (Jazavački sokak), Skerlićeva ulica, Tekelijina ulica (Pašnjački sokak ili Ružin sokak ili Vrbin sokak ili Dugorepa) i Hadžić Svetićeva ulica (Sedam vođa sokak ili Gušterski sokak).

Ulica Petra KočićaUlica Petra Kočića do izbijanja na Temerinsku.

Treba imati u vidu da je ono što zovemo 'starim' Novim Sadom poprilično novo: građeno je nakon razaranja sa Tvrđave 1849. Skoro da ni jedna zgrada nije starija od tog događaja.

Skerlićeva ulica

Skerlićeva ulica do izbijanja na ulicu Save Vukovića. Ovde negde je bila pristanišna zgrada - biletarnica o kojoj se govori u tekstu gde se pominje da je na mestu Zdanja Matice srpske bio han, i o tome da se hanu prilazilo i vodom. Ispod je slika ulice Save Vukovića na uglu sa ulicom Zemljane ćuprije.

Ulica Save Vukovića

 Pećka ulicaPećka ulica (Mesečev sokak) do izbijanja na Almašku ulicu.

Sterijina ulicaSterijina ulica do izbijanja na ulicu Matice srpske.

Šumadijska ulica

Šumadijska ulica slikana u pravcu Riblje pijace. Prva zgrada desno je bila stambena i u njoj su bili stanovi nameštenika Plinare iliti Gas-fabrike. Pogon za proizvodnju gasa je bio u daljoj zgradi na sprat. Gas se razvodio cevima po kućama u centru grada sve do kraja 50-tih godina XX veka. Na mestu gde su bili rezervoari za gas izgrađena je toplana 'Istok'.

Ulica Zlatne gredeUlica Zlatne grede. Ulaz u Zmaj-Jovinu gimnaziju je na desnoj strani.

XX vek …

Prvih decenija 20.veka malo toga se promenilo na Podbari. Pre sam rat 1940. godine u aprilu će se probiti nasipi tadašnjeg kanala i veći broj ulica će se nači pod vodom oko dve nedelje, uglavnom ulice oko Marka Miljanova. Tokom rata, deo Podbare naslonjen na industrisku zonu pretrpeće teška oštećenja usled savezničkog bobardovalja avgusta-septembra 1944. godine. Posle Drugog svetskog rata, tokom šezdesetih godina 20. veka industrijska zona koja se do tada nalazila na jednom delu Podbare preseljena je na drugu lokaciju i gotovo sve fabrike iz tog dela grada iseljene su, osim „Elektroporcelana“ i „Nive“. Tada Podbara počinje urbanistički da se razvija po važećem Generalnom i Regulacionom planu. Na mestu gde se nalazila fabrika svile („Svilara“), na obodnom gradskom pravcu, podignute su stambene zgrade od 12 do 16 spratova, sa nastavkom pada prema centru Podbare gde su zidane zgrade od 7 spratova u Kosovskoj ulici i od 5 spratova u ulici Đorđa Rajkovića i nekoliko objekata oko crkve. U ostatku Podbare planirana je izgradnja stambenih zgrada od 4 sprata. Međutim, krajem sedamdesetih godina 20. veka, otvorena su nova gradilišta na Novom naselju i Detelinari, a zbog povoljnih uslova za granju većina investitora prelazi na ta gradilišta. Tada je stopiran urbanistički razvoj Podbare čime je počela svojevrsna degradacija ovog dela grada. Osim tekućeg održavanja, od tog vremena prestala su sva značajnija ulaganja gradskih vlasti u Podbaru.(Tekst je iz Vikipedije)

коритари

Sadašnje granice Podbare sa juga su ulice Miloša Bajića, Trg Republike, Daničićeva, Zlatne Grede, Pašićeva; zapadna granica je Temerinska ulica, severna granica je kanal Dunav-Tisa-Dunav, a istočna Dunav.

Kuća Marka Nešića

Kuća u kojoj je živeo Marko Nešić. Iznad natpisa 'mesara' ostali su samo tragovi spomen-ploče.

 Vest iz 'Dnevnika': ''Bard tamburaške muzike, maestro Sava Vukosavljev je 27. aprila 1986. na kući u tihoj i pomalo skrajnutoj Ulici Milana Rakića 11 u Novom Sadu otkrio spomen-ploču, rad akademskog vajara Saše Mančića, na kojoj je u bronzi, ispod Čika Markovog lika, i sledeći tekst:


Marko NešićOvde je živeo i stvarao Marko Nešić, 1873–1938, tamburaš, kompozitor, organizator kulturnog života među radnicima i zaslužni esperantista. Novosađani”. Zluradi bi rekli, dugo im je trebalo da se sete tvorca „Žabaljke“, „Đuvegije, gde ste da ste?“, “Donesi vina, krčmarice”, “Idem kući a već zora” i još mnogo drugih, pesama bez kojih i danas nema pravog teranja kera, ali nije tako. Jer ga nikada nisu ni zaboravljali. Neku godinu kasnije su jedan primeren sokak u zavičajnoj mu Podbari nazvali po njegovom imenu.''

''Mada je napustio berberski zanat i posvetio se muzici, još od mladosti je Nešić ostao vrlo aktivan u organizicije radničkih udruženja, o čemu svedoči i Spomenica o proslavi 25. godišnjice i osvećenju društvene zastave Srpskog zanatlijskog pevačkog društva „Neven“. U njoj piše da su 1893. članovi začetnici rada oko osnivanja Zanatlijske omladine bili, pored ostalih, i braća Mita i Marko Nešić.''

'Neven kolo' je Markova kompozicija kao i ona 'Biće skoro propast sveta' koja je poslužila kao lajt-motiv za kultni film Žike Pavlovića, a i mnoge druge koje se smatraju narodnim.

Na žalost, na spomen ploči postavljenoj u Zanatskom domu prilikom njegovog završetka 1938. imena tamburaške legende Marka  Nešića nema - moguće zato što je bio istaknuti levičar.

Ulica Bele njiveUlica Bele njive

Više decenija posle II svetskog rata nije bila dozvoljena promena izgleda većeg dela Podbare bliže centru. Namera da se sačuva stari izgled grada bila je u raskoraku sa materijalnim mogućnostima i prioritetima u razvoju Novog Sada. Čuvanje delova grada koji su bili po zaštitom kao istorijska baština padalo je na teret vlasnika, odnosno korisnika objekata. Kako oni uglavnom, nisu imali sredstava za takvo, skupo, održavanje Podbara je bila sve neprivlačnija i za oko i za živeti u njoj.

U tranzicionim vremenima nova gradnja ušla je i u delove Podbare dalje od centra, na poprilično loš način. Zgrade za masovno stanovanje izgrađene na uličnoj liniji nekadašnjih porodičnih kuća stvorile su ulice preuske za savremeni saobraćaj. Komunalna infrastruktura je rađena nesveobuhvatno tako da će ovaj deo grada još dugo patiti od problema. (Tekst u boji N. Glišić)

 
REKLAMNI PROSTOR


Akademija OXFORD
Magazin ESNAF broj 1
ESNAF broj 1

Magazin ESNAF broj 2
ESNAF broj 2

Magazin ESNAF broj 3
ESNAF broj 3